W siatkówce wyróżniamy taktykę indywidualna oraz zespołową.

1. Taktyka indywidualna czyli jak grać skutecznie w siatkówkę ?

Przystępując do omówienia taktyki istnieje konieczność jej zdefiniowania, i tak wg Kleszczewa i Adirancewa taktyka gry, to „organizacja sportowej walki zespołu za pomocą indywidualnych, grupowych i zespołowych działań”. Trochę inaczej definiuje to Adamczyk „taktyka indywidualna jest to celowe wykorzystanie umiejętności podejmowania przez poszczególnych zawodników w konkretnych sytuacjach najbardziej trafnych decyzji”. Inaczej mówiąc, taktyka indywidualna jest to umiejętność rozwiązywania specyficznych problemów sytuacyjnych pojawiających się w czasie gry. Proces rozwiązywania tych problemów determinują trzy czynniki:

-          umiejętności techniczne (środki walki),

-          osobowość (odporność psychiczna, inteligencja),

-          doświadczenie.

Im większy zasób możliwości realizacji zadania posiada dany zawodnik i im więcej ma zakodowanych informacji i rozwiązanych problemów sytuacyjnych, tym jest on skuteczniejszy w działaniu.

W procesie szkoleniowym trener powinien wyposażyć niejako zawodnika w jak największą liczbę środków walki (zaawansowanie techniczne), np.: atak po bloku w aut, mocne uderzenie kierunkowe, atak plasowany w nie bronione pole, kiwnięcie. Powinien również rozwiązać z nim jak najwięcej problemów związanych z różnymi sytuacjami występującymi podczas gry (doświadczenie).

Ponieważ problemy sytuacyjne w czasie gry rozwiązuje człowiek, trenerzy powinni pamiętać o podstawowej zasadzie, że trenuje się nie siatkówkę, ale ludzi. Gracze muszą wiedzieć i rozumieć, w jakim celu podejmują określone działania, bo jeśli coś nie zostanie im wyjaśnione do końca, to nie będą mogli samodzielnie rozwiązywać problemów w czasie gry. Bezwzględne, ścisłe i bezduszne egzekwowanie od zawodników wykonywania poleceń powoduje, że wyrastają siatkarze bez wyobraźni, o sztywnej umysłowości. W czasie treningu, gdy zawodnicy grają nieskutecznie i wybierają niewłaściwe rozwiązania, trener powinien przerwać grę i ustalić, na czym polega błąd oraz jak należy postąpić w podobnej sytuacji w przyszłości. Jest to jedna z dróg do podniesienia poziomu gry: pobudzenie aktywności myślowej graczy.

 

1.1. Taktyka indywidualna w rozegraniu piłki

Sposobem odbicia oburącz górnym najczęściej posługują się zawodnicy rozgrywający, z tego też powodu przedstawiamy zasady, którymi powinien się kierować zawodnik rozgrywający. Poniższe zasady powinny towarzyszyć każdemu treningowi nie wspominając już o meczach. Gra zawodnika rozgrywającego w dużym stopniu przyczynia się do odniesienia zwycięstwa lub też przegrania meczu. Przez ręce zawodnika rozgrywającego prawie w każdej akcji przechodzi piłka, on jest reżyserem poczynań drużyny będącej w ataku.

 

1.       Zaabsorbuj swoją postawą uwagę zawodników blokujących przeciwnika, gdy jesteś w linii ataku (kiwnij lub zbij dogodną piłkę, możliwie na początku meczu lub seta), zmusisz w ten sposób środkowego bloku przeciwnika do blokowania rozgrywającego, co z kolei ułatwi grę twoim atakującym.

2.       Ukrywaj do ostatniego momentu swoje poczynania, przez co opóźnisz reakcję przeciwników na twoje działanie.

3.       Przy dobrym dograniu, staraj się uruchomić atak w pierwsze tempo lub kombinację ataku.

4.       Stwarzaj korzystne warunki swoim atakującym (atak bez bloku lub przez blok pojedynczy).

5.       Często zmieniaj tempo gry.

6.       Rozciągaj grę na siatce (stosuj przerzuty na przeciwne skrzydło), trudniej będzie środkowemu bloku przeciwnika dołączyć do podwójnego bloku.

7.       W rozegraniu uwzględniaj upodobania swoich atakujących.

8.       Przy złym dograniu i w sytuacjach trudnych, wystawiaj piłki najlepiej atakującemu będącemu w linii ataku.

9.       Gdy jesteś w linii obrony, do miejsca kontaktu z piłką przemieszczaj się małymi krokami. Ten sposób poruszania pozwoli na szybką zmianę kierunku dojścia do piłki (zyskasz czas na przyjęcie wygodnej postawy do rozegrania).

10.   Po wykonanym wystawieniu natychmiast bądź gotowy do asekuracji atakującego.

11.   Pamiętaj – grasz przede wszystkim dla drużyny, a nie dla siebie.

Często podczas meczu, dla stworzenia korzystnych warunków swoim atakującym nie wystarczy zastosowanie tylko jednej z wyżej przedstawionych zasad. Konieczne staje się łączenie ich w związek przyczynowo – skutkowy.

Doprowadzenie do perfekcji rozgrywania piłki jest skutkiem długoletniego zbierania doświadczenia oraz dużego talentu zawodnika, jak i trenera z nim pracującego. Konieczne jest stosowanie indywidualizacji treningu.

 

1.2. Taktyka indywidualna w obronie.

Zawodnik przyjmujący zagrywkę czy też grający w obronie powinien stosować się do zaleceń taktycznych ustalonych przez trenera. Powinien w sposób płynny przechodzić z ataku do obrony i odwrotnie. Każdy uczestnik gry musi znać i przestrzegać ustalone warianty taktyczne.

1. W czasie gry utrzymuj kontakt wzrokowy z piłką, partnerami i przeciwnikiem po przeciwnej stronie siatki.
2. W każdej sytuacji musisz znać swoje miejsce na boisku.
3. Broniąc atak przeciwnika ustaw się tak, abyś w momencie uderzenia widział całą piłkę pomiędzy blokiem i antenką – nie chowaj się za blokiem.
4. Obserwuj, przewiduj i wyprzedzaj zagrania przeciwnika – gdyż tylko w ten sposób możesz wygrać piłkę.
5. Jak najczęściej przed odbiciem przyjmuj postawę niską i stabilną – zdecydowanie łatwiej i dokładniej można odbić piłkę i posłać ją w zaplanowane miejsce.
6. W obronie graj „od linii” – broniąc piłkę będziesz wykonywał ruch w przód.
7. Dograj piłką do siatki tak, aby umożliwić partnerowi rozegranie będąc w wyskoku – przyspieszysz w ten sposób tempo akcji i pomożesz „zgubić” blok.
8. Graj za siebie i bądź gotów wspomóc partnera – partner może popełnić błąd, ty musisz go naprawić.
9. Gdy poweźmiesz decyzję co do odbicia piłki, powiadom o tym partnerów głosem „ja”, :”moja”, „gram” – unikniesz wzajemnego przeszkadzania sobie w grze.
10. Ustawiaj się tak, aby w momencie odbicia piłka znajdowała się pomiędzy tobą i siatką. Bądź zwrócony twarzą w kierunku siatki.
11. Bądź gotów do asekuracji ataku partnera – wszyscy zawodnicy grają w ataku i obronie.
12. Podczas gry daj z siebie wszystko – tylko takie postępowanie ma sens.
13. Po przegranej akcji nie „rozpaczaj”, zrób wszystko, aby wygrać następną.
14. Skuteczna gra w obronie „dodaje skrzydeł”.

 

1.3.Ttaktyka indywidualna w zagrywce

Zagrywka jest jedynym samodzielnym działaniem siatkarza w pełnym tego słowa znaczeniu. Zawodnik zagrywa bez żadnych przeszkód ze strony przeciwnika, jak również bez jakiejkolwiek pomocy ze strony partnerów z własnej drużyny. Sam decyduje o sposobie zagrania i kierunku w jakim pośle piłkę, posiada wystarczającą ilość czasu na koncentrację. Podejmując decyzję co do sposobu i kierunku zagrania zawodnik ocenia sytuację jaka zaistniała podczas gry. Od sezonu rozgrywkowego 1999/2000 czas na wykonanie zagrywki wydłuża się do 8 sekund. Zagrywka powinna być przede wszystkim pewna, tzn. nie może przynosić korzyści punktowej przeciwnikowi. W drugiej kolejności trzeba pamiętać, że zagrywka jest pierwszym elementem gry służącym do zdobywania punktów. Z tego wynikają wnioski:

·         Należy zagrać tak, aby zdobyć punkt.

·         Zagrywka powinna spowodować utrudnienie w wyprowadzeniu przeciwnikowi ataku w I tempo.

·         Zapewnić skuteczniejszą grę blokiem swojej drużyny.

Podczas gry istnieją sytuacje, w których pod żadnym względem nie wolno popełnić błędu przy zagrywaniu. Należą do nich:

1)      Zagrywka rozpoczynająca mecz oraz każdą partię, gdyż powodzenie w pierwszej akcji sprzyja zwiększeniu poczucia pewności siebie.

2)      Zagrywka po popełnieniu błędu przez poprzednio zagrywającego partnera – należy unikać nakładania się popełnianych błędów.

3)      Zagrywka wykonywana przez zawodnika wprowadzonego do gry – podobnie jak w pkt. 1 sprzyja uzyskaniu większej pewności siebie.

4)      Zagrywka po przerwie własnej lub przeciwnika – jedną z podstawowych przyczyn korzystania z przerwy dla odpoczynku jest chęć wybicia przeciwnika z tzw. uderzenia.

5)      Ostatnia zagrywka w meczu lub partii gry – korzystne jest szybkie zakończenie gry.

6)      Zagrywka w końcówce partii przy równowadze punktowej, gdyż strata zagrywki powoduje uzyskanie przewagi punktowej i psychicznej przez przeciwnika.

Zawodnik powinien kierować piłkę na stronę przeciwnika stosując następujące zasady:

1. Kieruj zagrywkę w wolne pole.
2. Kieruj zagrywkę w końcową strefę boiska (wprowadza stan niepewności co do celności zagrywki).
3. Kieruj zagrywkę w rogi boiska (na styku linii bocznych i końcowej).
4. Kieruj zagrywkę tuż za siatkę.
5. Kieruj zagrywkę w rozgrywającego (uniemożliwisz mu rozegranie piłki).
6. Zagrywaj w najsłabiej przyjmującego przeciwnika.
7. Zagrywaj w zawodnika, który w poprzedniej akcji popełnił błąd (jest w stresie i popełni następny błąd).
8. Zagrywaj w zawodnika wprowadzonego na boisko po zmianie (jest nierozgrzany, brakuje mu pewności siebie).
9. Zagrywaj w zawodnika pierwszego tempa ataku (utrudnisz wprowadzenie ataku w pierwszym tempie).
10. Zagrywaj w zawodnika linii ataku.
11. Zagrywaj pomiędzy dwóch przyjmujących (będą mieli problem, który ma przyjąć zagrywkę).
12. Zmuś przyjmującego do wykonania przemieszczenia (najlepiej w bok, do linii bocznej) przed przyjęciem zagrywki (utrudni mu to dokładne przyjęcie).

Przestrzeganie powyższych zasad powinno znajdować swoje praktyczne zastosowanie podczas każdego treningu, nie mówiąc już o grze kontrolnej, czy też o grze właściwej. Właściwe umotywowanie zawodnika jest podstawą do ciągłej dbałości o podnoszenie skuteczności gry. Zawodnik powinien podczas treningów opanować zagrywkę w stopniu umożliwiającym zagrywanie z jednego miejsca w różne strefy boiska przeciwnika, bez demaskowania swoich zamiarów. Dobra zagrywka powinna stanowić podstawę wyszkolenia każdego siatkarza bez względu na pełnioną rolę w drużynie.

 

1.4. Taktyka indywidualna w ataku.

L.Kowalski przedstawia główne zasady taktyki indywidualnej ataku. Maja one postać skróconego zadania warunkowego: jeżeli widzisz, że..., to zrób..., np. „atakuj przez najsłabiej blokującego w bloku grupowym (np. najniższego w bloku)”. Siatkarze charakteryzujący się wysoką skutecznością gry, potrafią w jednym zagraniu wykorzystać kilka informacji zawartych w zaistniałej sytuacji na boisku. Innymi słowy, potrafią wykorzystać dwie, trzy, cztery zasady jednocześnie.

Oto te zasady:

1.       Atakuj między blokujących – szukaj „dziury” w bloku przeciwnika.

2.       Atakuj przez słabiej blokującego w bloku grupowym (np. najniższy zawodnik).

3.       Gdy środkowy blokujący nie zdążył do bloku na skrzydło – atakuj po przekątnej.

4.       Jeżeli piłka jest wystawiona zbyt blisko siatki – wybijaj ją po bloku w aut.

5.       Przy wysokim bloku opóźniaj moment uderzenia piłki i atakuj w końcową strefę boiska (8-9 m).

6.       Jeżeli atakujesz „bez bloku” – skieruj piłkę w środek boiska przeciwnika – istnieje mniejsza szansa uderzenia w aut.

7.       Ze środka siatki atakuj w stronę którejś z linii bocznych – atak przed siebie z reguły pada łupem bloku.

8.       Przy wystawieniu piłki do antenki atakuj po prostej – rzadziej napotkasz na blok przeciwnika, a po trafieniu w blok piłka ma szansę wyjścia na aut.

9.       Przy zbyt wąskim wystawieniu piłki atakuj po przekątnej.

10.   Przy szybkim wystawieniu na skrzydło atakuj po skosie – środkowy nie zdąży do bloku.

11.   Stosuj kiwnięcie wyłącznie z piłek wystawionych blisko i wysoko ponad siatką.

12.   Jeżeli po stronie przeciwnej wystawiający gra w drugiej linii – atakuj w niego – wyłączysz go z rozegrania, inni wystawią piłkę wysoką i łatwą do zablokowania.

13.   Atakuj w zawodnika najsłabiej broniącego w polu.

14.   Im zespół przeciwników gra lepiej w obronie, tym częściej stosuj atak dynamiczny – nawet po skutecznej obronie trudniej wyprowadzić kontratak.

15.   Przy dokładnym podaniu do wystawiającego – weź udział w kombinacji ataku.

16.   W chwilach trudnych, jeżeli nie wiesz co robić – atakuj najsilniej jak potrafisz w najwygodniejszym kierunku – błąd bloku może dać szansę na sukces w tej akcji.

17.   Po kilku (3-4) udanych zbiciach zmień formę ataku – uzyskasz elementy zaskoczenia.

18.   Nie zepsuj swojego pierwszego ataku w meczu – będziesz pewniejszy w swoich poczynaniach.

Prezentowana lista zasad nie jest zamknięta, każdy trener czy siatkarz powinien dopisać do niej nowe punkty.

 

1.5. Taktyka indywidualna w bloku.

Blokowanie jest elementem gry, w którym gracze znajdują się w sytuacji deficytu czasowego (w skrajnym przypadku mają tylko 0,14 sek. na właściwą odpowiedź), więc zmuszeni są działać poniżej czasu reakcji prostej (czyli 0,36 sek.). Jasno wynika stąd, że skuteczne blokowanie w dużym stopniu uzależnione jest od umiejętności właściwej oceny sytuacji na boisku, umiejętności przewidywania wydarzeń i podjęcia decyzji w ułamku sekundy. Taktyka indywidualna okazuje się nieomal najważniejszym elementem skutecznego bloku. Przez taktykę indywidualna należy rozumieć umiejętność rozwiązywania problemów sytuacyjnych pojawiających się w grze. Blokujący powinien sobie zdać sprawę z kilku podstawowych danych zawartych w sytuacji na boisku jeszcze przed wykonaniem zagrywki:

-          którzy gracze zespołu przeciwnego znajdują się w I linii,

-          w której strefie ustawiony jest rozgrywający,

-          którzy atakujący w danej rotacji najczęściej atakują,

-          jakie w danej rotacji kombinacje przeciwnicy stosują najczęściej,

-          kto atakuje w przypadku niedokładnego odbioru zagrywki,

-          gdzie znajduje się twój atakujący.

W toku rozwoju akcji blokujący obserwuje przede wszystkim dogranie piłki do rozgrywającego, zachowanie wystawiającego, atakującego w I tempo i swojego atakującego. Oczywiście przez cały czas nie traci z pola widzenia piłki. Jakość dogrania piłki do wystawiającego w decydującym stopniu warunkuje sposób rozegrania ataku. Uważna obserwacja wystawiającego może w dużym stopniu pomóc przewidzieć jego intencje. Selinger podaje następującą listę wskazówek pomocnych blokującemu w przewidywaniu intencji rozgrywającego:

1.       Gdy rozgrywający wystawia piłkę z głębi pola z niskiej postawy, przeważnie poda wysoko na skrzydło;

2.       Gdy rozgrywający odbija piłkę z przodu swojego ciała, przeważnie wystawi ją do przodu;

3.       Gdy piłka znajduje się blisko siatki, ponad górna jej krawędzią, rozgrywający przeważnie wykona wystawę jedną ręką w I tempo;

4.       Gdy rozgrywający asekuruje piłkę odbijającą się od siatki, przeważnie będzie ją ratował wykonując wystawienie wysokie w kierunku, w którym jest zwrócony;

5.       Gdy rozgrywający jest odchylony w tył, a piłka znajduje się za jego głową, prawdopodobnie wystawi w tył;

6.       Niektórzy rozgrywający konsekwentnie wystawiają „krótkie” piłki, gdy znajdują się w wyskoku, inni natomiast wystawiają na skrzydło;

7.       Rozgrywający, który znajduje się blisko siatki i przyjął niską postawę, prawdopodobnie wystawi atakującemu w II tempo;

8.       Rozgrywający dobiegając do piłki w przód wzdłuż siatki częściej poda w pierwsze tempo w przód niż w tył.

Kolejne informacje mogące pomóc w zyskaniu ułamków sekund na ustawienie skutecznego bloku można uzyskać obserwując atakujących, a w szczególności swojego atakującego. Przed wykonaniem zagrywki blokujący powinni zdać sobie sprawę, który gracze przeciwnego zespołu znajdują się w pierwszej linii. Przy powszechnym już niemal stosowaniu ustawień do przyjęcia zagrywki z ukryciem atakujących staje się niemal obowiązkiem, by jeden z zawodników blokujących lub jeden z rezerwowych głośno wypowiadał numery graczy z pierwszej linii. Blokujący powinni wzrokiem odszukać tych zawodników, ich ustawienie może sugerować sposób rozegrania ataku.

Każdy z atakujących ma swoje specyficzne sposoby uderzania piłki, ulubiony kierunek ataku, typowy dla siebie rodzaj zachowania w sytuacjach trudnych. Blokujący musi próbować rozszyfrować atakującego. Do ostatniej chwili musi zbierać informacje pozwalające przewidzieć rodzaj uderzenia piłki. Przydatne mogą okazać się następujące wskazówki:

·         Jeżeli zbijający jest ustawiony niewłaściwie w stosunku do piłki, to będzie mógł uderzyć tylko w jednym kierunku. Jeżeli piłka znajduje się z przodu i na zewnątrz uderzającego barku, to mocne uderzenie będzie skierowane po przekątnej (przy ataku gracza praworęcznego z IV strefy).

·         Niskie i szybkie wystawienia na skrzydło są prawie zawsze uderzane przez niedoświadczonych graczy po przekątnej, bardziej doświadczeni uderzają po prostej.

·         Czasami, przed rozpoczęciem próby zbicia, atakujący może odkryć swe intencje przez spojrzenie w kierunku swojego zbicia.

·         Jeżeli zbijający znajduje się pod piłką, za wcześnie wyskoczył lub uderza piłkę z dalszej odległości od siatki, można mu pozwolić atakować bez bloku, a skoncentrować się na obronie w polu.

·         Sposób wykonania zamachu ramienia do uderzenia piłki może pomóc przewidzieć, jaki rodzaj ataku będzie wykonany.

Duże znaczenie dla skutecznego blokowania ma doświadczenie zawodnicze. Przy ogromnej ilości informacji, które wydają się być istotne, właściwe ich odczytanie, nadanie im odpowiedniej wartości, zwracanie uwagi na sprawy istotne przy tak znacznym deficycie czasu, jaki ma miejsce w przypadku blokowania, stanowi umiejętność decydującą o skutecznej grze. Rozszyfrowanie przeciwnego wystawiającego może być dokonane tylko przez doświadczonego gracza. Wiadomo, że niektórzy wystawiający na początku seta potrafią doskonale rozgrywać, często wystawiają w pierwsze tempo, szukają luk w obronie przeciwnika, sami zaskakująco atakują, jednak z biegiem wydarzeń, przy wzroście napięcia, w końcówkach setów, w decydujących momentach upraszczają grę, wystawiają bezpiecznie na skrzydło lub do najlepszego atakującego. Bywa też, że rozgrywający inaczej wystawiają piłki po przyjęciu zagrywki, a inaczej po obronie. Na początku seta mogą dużo kiwać, a w końcówce unikają takich zagrań. Dostrzeżenie tego typu prawidłowości wymaga od graczy specyficznych uzdolnień, umiejętności przewidywania wydarzeń, umiejętności dostrzegania powtarzających się prawidłowości, oceny stanu psychicznego przeciwnika, oceny umiejętności technicznych i taktycznych atakującego, wytrwałości w realizacji własnych zadań. Aby zostać dobrym blokującym nie wystarczy być wysokim i skocznym siatkarzem, trzeba wielu godzin pracy, by rozwinąć swoje predyspozycje i wielu godzin studiowania gry najlepszych graczy w kraju i na świecie.

 

1.6. Taktyka indywidualna w przyjęciu zagrywki

Mogłoby się wydawać, że trudno jest wymienić jakieś zasady taktyki indywidualnej w przyjęciu zagrywki lub piłki tzw. darmowej. Jednak uważna obserwacja gry czołowych zespołów świata pozwala wymienić kilka zasad.

1.       Przyjmij piłkę 3 metry od prawej linii bocznej aby przesunąć atak z piłki krótkiej bliżej strefy drugiej.

2.       Nagraj piłkę ponad siatkę z tendencją przechodzącą aby zmusić środkowego bloku do wyskoku.

3.       Zagrywkę tenisową przyjmij palcami.

4.       Piłkę darmową nagraj wysoko i palcami tak aby można wystawić piłkę w wyskoku lub zaatakować z piłki pierwszej.

5.       Jeśli zespół przeciwny po obronie piłki jest niezorganizowany przyjmij piłkę palcami i przyśpiesz jej podanie.

6.       Do przyjęcia zagrywki powinno być zawsze gotowych dwóch zawodników.

7.       Po przyjęciu zagrywki bądź gotowy do asekuracji ataku.

8.       Pamiętaj, że jeśli każdy z zawodnik popełni więcej niż 3 błędy to wygranie seta, meczu staje się bardzo trudne.

9.       W zespołach gdzie mamy niskiego wystawiającego należy przyjmować nieco dalej od siatki.

10.   Jeśli rozgrywający jest leworęczny to przyjmij tak piłkę aby umożliwić atak z pierwszej piłki.

 

2.      Taktyka zespołowa

Przystępując do omówienia tego rozdziału konieczne jest zdefiniowanie pojęcia taktyka. Otóż taktyka jest to celowy, racjonalny, ekonomiczny i planowy sposób prowadzenia walki, uwzględniający poziom umiejętności i możliwości własnych oraz przeciwnika, teren i warunki walki, a także regulaminy i przepisy obowiązujące w danej dyscyplinie. Zapoczątkowanie przyswajania podstaw taktyki należy rozpocząć już na poziomie mini siatkówki, proces ten trwa przez cały okres kariery zawodniczej.

Konstrukcją taktyki gry zespołu zajmuje się trener po dokładnej analizie posiadanych informacji dotyczących swoich zawodników, tj.:

·         stanu przygotowania technicznego i motorycznego;

·         warunków fizycznych zawodników;

·         doświadczenia i poziomu taktyki indywidualnej.

Bardzo istotne jest, aby założenia taktyczne nie przerastały możliwości wykonawców, czyli zawodników. W grupach początkujących, gdzie ćwiczący uczą się dopiero podstaw techniki gry, ich taktyka powinna być jak najprostsza. W miarę podnoszenia poziomu wyszkolenia technicznego zawodników należy stopniowo wprowadzać nowe rozwiązania taktyczne, utrwalając jednocześnie te najbardziej skuteczne. Częste wykonywanie specyficznych zadań przez poszczególnych zawodników prowadzi w efekcie do ich specjalizacji. Dotyczy to specjalizacji czynności (atakujący, wystawiający, przyjmujący zagrywkę, libero) oraz specjalizacji pozycji (np. skrzydłowy ataku, środkowy bloku). Elementy taktyki zespołowej w siatkówce przedstawia rycina 2. Jej poszczególne składniki zostaną zaprezentowane w dalszej części.

 

Struktura zespołu

Zasadniczy wpływ na zestawienie zespołu do gry mają umiejętności techniczne i poziom specjalizacji poszczególnych zawodników. Nie dotyczy to oczywiście zespołów początkujących, w których obowiązuje zasada szkolenia wszechstronnego. Na tym etapie wykonywane czynności podczas gry uzależnione są od zajmowanego miejsca na boisku, względnie od zaistniałej sytuacji. W siatkówce wyróżniamy zgodnie z przepisami gry sześć stref. Od czasu, kiedy zaawansowanie umiejętności technicznych uczestników zajęć pozwala na zastosowanie podstawowych rozwiązań taktycznych, można dokonywać prób realizacji pewnych założeń w zestawieniu grających. Ich celem powinno być jak najszybsze wykształcenie struktury 4:2, w której występuje 4 zawodników atakujących i 2 wystawiających. Najkorzystniej jest zestawić zespół w układzie : A – atakujący, W – wystawiający i libero [ryc4] Takie rozwiązanie zawsze zapewnia obecność zawodnika wystawiającego w linii ataku, co ułatwia i porządkuje na tym etapie wyprowadzenie akcji ofensywnej. W początkowym okresie nauczania atak jest wyprowadzany najczęściej ze skrzydeł (przede wszystkim lewego – strefy IV, rzadziej prawego – strefy II), zawodnik spełniający funkcję wystawiającego powinien zajmować miejsce na środku w linii ataku a więc w III strefie. W dalszym szkoleniu pożądane jest wprowadzenie ataku ze strefy III i ustawienie wystawiającego w strefie II. W zależności od potrzeb dla utrudnienia gry przeciwnikowi i jednocześnie zwiększenia skuteczności swoich atakujących, wystawiający zajmuje miejsce w strefie II lub III. Ustawienie wystawiającego w strefie IV nie ma racjonalnego zastosowania. Zawodnicy po zagrywce powinni zamienić się miejscami i tym samym doprowadzić do ustawienia wystawiającego w strefie II.

W zespołach o wyższym poziomie umiejętności technicznych można czynić próby zwiększenia zakresu działań wystawiającego poprzez zestawienie zespołu w strukturze 4:1:1. W tym układzie zadanie drugiego wystawiającego spełnia zawodnik uniwersalny (atakujący i wystawiający), który wspomaga w określonych sytuacjach podstawowego wystawiającego (dobrze by było, aby był to zawodnik stosunkowo wysoki – w przyszłości grający na pozycji rozgrywającego). Z tym, że zawodnik uniwersalny będąc w linii ataku powinien poprzez zamianę miejsc znajdować się w strefie II. Takie zestawienie zespołu zwiększa możliwości rozwiązań taktycznych w ataku, ponieważ w pewnych sytuacjach (po rotacji, gdy wystawiający znajdzie się w linii obrony) możemy korzystać z 3 atakujących w pierwszej linii. W sytuacji, gdy wystawiający uczestniczy w obronie piłki jego rolę w rozegraniu przejmuje zawodnik uniwersalny.

Zdecydowanie bardziej konkretne działania możemy wykonywać, kiedy zdecydujemy się na zastosowanie struktury 5:1, tzn. 5 atakujących i 1 wystawiający lub 2 atakujących, 2 blokujących 1 wystawiający i libero. Z tym, że w przypadku, gdy zawodnik wystawiający czynnie uczestniczy w grze obronnej – role wystawiającego przejmuje zawodnik będący w strefie II.

Podczas zestawienia zespołu konieczne jest branie pod uwagę cech osobowościowych poszczególnych zawodników tak, aby najbardziej pożądane miały korzystny wpływ na rozwiązywanie przyszłych zadań zespołowych. Kierujący grą powinien być zawodnikiem rozważnym i inteligentnym, a przy tym cieszyć się autorytetem i poparciem całego zespołu – w zespołach młodzieżowych jest on najczęściej kapitanem.

 

3.      Podział taktyki zespołowej w siatkówce.

W siatkówce  w taktyce zespołowej wyróżniamy 4 elementy ;  taktykę atakowania, taktykę asekuracji własnego ataku, taktykę obrony oraz taktykę kontrataku.[ryc 2 ] . Każdy z  tych elementów posiada kilka systemów gry a z kolei w każdym systemie wyróżniamy warianty i kombinacje. 

3.1.Taktyka organizacji gry w ataku

Rozwiązania taktyczne gry w ataku w dużej mierze uzależnione są od przebiegu ustawień zawodników na boisku. Opracowując założenia taktyczne ataku należy uwzględnić:

-          poziom umiejętności technicznych,

-          doświadczenie boiskowe (staż gry),

-          temperament zawodników,

-          zdolności do podejmowania ryzyka,

-          predyspozycje do gry kombinacyjnej,

-          podatność na tzw. reżim taktyczny,

-          warunki fizyczne zawodników.

Aby sprawnie je realizować konieczne jest ich wyćwiczenie podczas treningów w formie fragmentów gry i sprawdzenie ich efektywności podczas gier kontrolnych.

Taktyka gry w ataku może opierać się o proste rozwiązania lub na grze kombinacyjnej. Proste rozwiązania stosowane są na etapie szkolenia podstawowego, względnie w sytuacjach przymusowych w grze. Przez „proste rozwiązania” rozumieć należy sytuacje, w których uczestniczy tylko dwóch zawodników – jeden atakujący i wystawiający, a struktura akcji nie zawiera żadnych komplikacji. Zaś pojęcie „sytuacja przymusowa” to akcja, w której wyprowadzenie ataku spowodowane jest koniecznością ratowania piłki, a wystawienia dokonuje zawodnik nie pełniący funkcji nominalnego „wystawiającego”. Natomiast „gra kombinacyjna”, to współdziałanie dwóch lub większej ilości zawodników w celu zorganizowania dla jednego z nich najdogodniejszych warunków do wykonania ataku.

O możliwości rozwiązań taktycznych w ataku decyduje ustawienie zawodnika wystawiającego.

 Kryterium to zostało przyjęte do wyróżnienia następujących systemów:

1)     2:4, 3:3, 6:0, z wystawiającym z linii ataku, ,

2)     1:5, 2:4,3:3 z wystawiającym z linii ataku, ,

3)      1:5, 2:4, 3:3 z wystawiającym z linii obrony (tzw. czwartym) z wystawiającym z linii obrony i z linii ataku;

W każdym z tych systemów, w zależności od założeń i sytuacji w grze, można przeprowadzić atak:

·         bez zmiany miejsc zawodników, tzn. atakujący działają w swoich strefach;

·         ze zmianą miejsc, tzw. zawodnik wykonujący atak zmienił strefę działania względem współpartnerów (biorących udział w organizacji akcji ataku).

W ramach przedstawionych systemów i wariantów, możemy stosować różne kombinacje, w których uczestniczyć będą zawodnicy tylko linii ataku lub też linii ataku i obrony jednocześnie. Kombinacje te mogą ponadto różnić się drogą dojścia zawodników współdziałających w wyprowadzeniu ataku, tzn. czy ich drogi przecinają się, czy też nie, a także strefą działania względem rozgrywającego. Bazą dla gry kombinacyjnej jest stosowanie lub pozorowanie ataku z tzw. „krótkiej”, tj. w pierwsze tempo.

 

Działania zawodnika wystawiającego – rozgrywającego.

W zespołach początkujących zawodnik wystawiający powinien być ustawiony w środkowej części strefy III z uwagi na jednakowe warunki (odległość odbicia piłki) wystawy do skrzydłowych. Początkowy okres to wystawianie tylko przodem (na lewe i prawe skrzydło), lecz możliwie szybko należy dążyć do wystawiania do strefy II w tył przez plecy w celu osłabienia obrony przeciwnika. W miarę opanowania odbić piłki i rozwoju taktycznego zespołu dążymy do rozgrywania z pogranicza stref II i III. Na tym etapie zawodnik wystawiający powinien działać w postawach statycznych, umożliwiających jak najdokładniejsze skierowanie piłki do ataku.

Należy także pamiętać, że zawodnik wystawiający w pierwszej linii powinien w sprzyjających warunkach umieć wykonać atak w drugim uderzeniu. Do takich warunków należy zaliczyć: pożądana wysokość nagrania, markowanie wystawy, brak bloku itp.

Wskazane wydaje się być, aby zawodnik desygnowany do pełnienia roli rozgrywającego, był zawodnikiem leworęcznym. W przypadku, gdy takiego nie posiadamy, należy dążyć do maksymalnego usprawnienia lewej ręki (wystawiającego praworęcznego).

 

3.1.1.Organizacja ataku w przyjęciu zagrywki.

Wyprowadzenie ataku po przyjęciu zagrywki powinno być (we wszystkich sześciu ustawieniach) szczegółowo zaplanowane i w miarę rozwoju korzystnych okoliczności zrealizowane. Każda drużyna powinna posiadać w swoim repertuarze zagrań również warianty zastępcze. Planowe rozegranie ataku uzależnione jest w dużej mierze od dokładności przyjęcia zagrywki i dogrania piłki w ściśle zaplanowane miejsce (do wystawiającego). Wybór najkorzystniejszego rozwiązania uwarunkowany jest od następujących zależności:

·         w której linii jest zawodnik wystawiający;

·         w której linii są zawodnicy uczestniczący w organizacji ataku;

·         czy odbierający zagrywkę zawodnicy przewidziani są do realizacji ataku.

Dla każdego ustawienia powinna zostać opracowana koncepcja kilku rozwiązań wyprowadzenia ataku, lecz o jej zastosowaniu decyduje wystawiający w zależności od zaistniałej sytuacji. Opracowane założenia gry w ataku dla poszczególnych ustawień zespołu, muszą uwzględnić:

·         zgodność z obowiązującymi przepisami;

·         dobór optymalnej ilości zawodników przyjmujących zagrywkę;

·         najkorzystniejsze rozwiązanie ataku.

W siatkówce możemy wymienić kilka sposobów ustawienia zespołu do przyjęcia zagrywki;

·         ustawienie w kształcie litery  W,

·         ustawienie w kształcie litery V,

·         ustawienie w linii

·         ustawienie gdzie w przyjęciu uczestniczy 2 zawodników

·         ustawienie w kształcie linii krzywej

* Rozwiązanie z wystawiającym z linii ataku. Rozwiązanie w tym systemie ma zawsze zastosowanie w zespołach początkujących, natomiast w zespołach zaawansowanych tylko w trzech ustawieniach. Początkowo atak jest wykonywany bez zmiany miejsc, tzn. atakujący działają tylko w swoich strefach (IV i II), wystawiającym jest każdy zawodnik będący w III strefie.

*Rozwiązania z wystawiającym z linii obrony. Wejście zawodnika linii obrony (jako „czwartego”) w pole ataku w celu wykonania wystawienia zwiększa liczbę atakujących pod siatką do trzech. System ten umożliwia przeprowadzenie ataku przy bloku pojedynczym, a często nawet i bez bloku (sytuacja taka jest pożądana, gdyż skuteczność jego znacznie wzrasta).

Rozwiązania podstawowe polegają na wykonaniu ataku bez zmiany miejsc (stref) i są uzależnione jedynie od strefy, z której jest wystawiający. W sytuacji, gdy jest on zawodnikiem szóstej strefy, ustawienie do przyjęcia zagrywki i rozwiązania ataku można zaplanować jak na (rys 8, 9. ).

W przypadku, kiedy wystawiający jest zawodnikiem strefy pierwszej - ustawienie zespołu i organizacja wyprowadzenia ataku może wyglądać jak na (rys. 9 ).

Na poziomie wyższego zaawansowania techniczno-taktycznego zespołu możliwe jest zastosowanie rozwiązania wariantu ze zmianą miejsc (rys. 10).

 

3.1.2. Asekuracja własnego ataku.

Zdecydowana większość wyprowadzanych ataków napotyka na próbę przeciwdziałania blokiem ze strony przeciwnika i może nie przynieść pożądanego rezultatu. Powracająca piłka po odbiciu od bloku (o ile opada w obrębie boiska) wymaga obrony. Najbardziej zagrożona jest strefa najbliższa miejsca wykonania ataku. Do obrony tej części boiska należy zastosować asekurację. Wykonać ją może sam atakujący (samoasekuracja – co zdarza się bardzo rzadko i nie dotyczy zbicia dynamicznego), lecz najczęściej do jej wykonania przydzielamy jednego lub więcej zawodników nie biorących udziału w konstrukcji ataku - zależnie od potrzeb, jak i posiadanych możliwości. W siatkówce możemy wyróżnić trzy systemy asekuracji własnego ataku. System oznaczony numerem 3 oznacza, że atakujący asekurowany jest prze trzech zawodników, system oznaczony numerem 2 oznacza, że atakujący zawsze jest asekurowany prze dwóch zawodników, analogicznie 1 oznacza asekurację ataku tylko przez jednego zawodnika i jest najczęściej zawodnik rozgrywający.

Należy dążyć do tego, aby liczba zawodników była odpowiednia do wielkości bronionego pola. Nie zawsze asekuracje możemy wykonać w optymalny sposób, gdyż uwarunkowane to jest m.in. liczbą zawodników zaangażowanych w akcje wyprowadzenia ataku. W początkowym okresie, gdy rozwiązania taktyczne są proste, do wykonania asekuracji powinniśmy przydzielać zawodników ze stref bezpośrednio sąsiadujących. Łatwiej jest przygotować się do asekuracji w rozwiązaniach prostych, wyćwiczonych, aniżeli w akcjach sytuacyjnych. Asekurację należy zorganizować w taki sposób, aby przeciwdziałała upadkowi piłki, a zarazem stwarzała możliwości ponownego wyprowadzenia ataku.

Ogólnie można przyjąć zasadę, że do asekuracji powinni być zobligowani zawodnicy, którzy są najbliżej miejsca ataku. Zawodnicy broniący w głębi pola współdziałają zaś z zawodnikami asekurującymi, odpowiednio ustawiając się na boisku – przyjmując adekwatną postawę do zaistniałej sytuacji (zawodnicy ci odpowiadają za obronę pozostałej części boiska). Poniżej przedstawione zostaną przykłady wybranych sytuacji dla poszczególnych systemów, wariantów czy kombinacji.

Rozwiązania przy zastosowaniu systemu z wystawiającym z linii ataku, gdzie możliwa jest konstrukcja ataku z udziałem zawodników tylko linii ataku, jak i zarówno z udziałem zawodników linii ataku i obrony:

1.       Jeżeli atak jest wykonany z wysokiej wystawy w strefie IV, to do asekuracji powinni pójść zawodnicy stref III , V i zawodnik wystawiający pozostali natomiast bronią w dalszej odległości).

2.       Podczas ataku z wysokiej wystawy w strefie II, analogicznie do asekuracji zobowiązani są zawodnicy ze stref I , III i rozgrywający, pozostali bronią w dalszej odległości.

3.       Podczas ataku może też asekurować go tylko dwóch zawodników

4.       Przy ataku z krótkiej piłki  w strefie III za asekurację odpowiedzialny jest zawodnik rozgrywający

 

3.1.3. Organizacja kontrataku.

Po udanej obronie pojawią się możliwości wyprowadzenia kontrataku. Są to sytuacje dość skomplikowane pod względem organizacyjnym, z tego też powodu omówimy najbardziej typowe (sytuacje o większej skali trudności rozwiązywane są przy wysokim stopniu zaawansowania techniczno-taktycznego zawodników). Ogólnie możemy kontratakować w różnych sytuacjach w zależności jaki jest rodzaj ataku wykonanego przez przeciwnika. Dlatego umownie możemy przyjąć 4 systemy kontrataku;

1.       kontratak  po obronie piłki atakowanej ,plasowanej

2.       kontratak po kiwnięciu

3.       kontratak po przyjęciu piłki przebitej palcami,

4.       kontratak po przyjęciu piłki sytuacyjnej

Możliwości wyprowadzenia kontrataku uzależnione są od dokładności nagrania piłki do rozegrania w działaniu obronnym. W każdym wariancie mogą wystąpić różne sytuacje warunkujące możliwości realizacji kontrataku.

W celu zwiększenia skuteczności kontrataku wydaje się być wskazane zastosowanie następujących zaleceń:

·       Zawodnik broniący (w pierwszym odbiciu) zobowiązany jest jak najkorzystniej skierować piłkę do miejsca wystawy;

·       Zawodnicy, którzy zakończyli obronę, jak najszybciej zajmują pozycje do: wykonania ataku, rozegrania lub asekuracji;

·       Podczas obrony i wyprowadzania kontrataku wszyscy uczestnicy gry utrzymują kontakt wzrokowy z piłką celem najwłaściwszej oceny sytuacji;

·       Zawodnik rozgrywający, z chwilą gdy jest wyłączony z obrony, jak najszybciej zajmuje najkorzystniejsze miejsce do rozegrania piłki (pogranicze stref II i III), jednak jego wejście powinno następować razem z dogrywaną piłką;

·       Rozgrywający broniąc piłkę „łatwą”, stara się (w miarę możliwości) kierować ją do ataku w drugim odbiciu do zawodnika najpewniej atakującego znajdującego się w I linii. Gdy taka akcja jest niemożliwa do rozegrania, za zadanie wystawienia piłki do wcześniej wymienionego zawodnika odpowiedzialny jest zawodnik będący w II strefie;

·       W wypadku sytuacyjnego skierowania piłki na stronę przeciwnika, obowiązek dogrania spoczywa na zawodnikach linii obrony;

·       Zawodnik rozgrywający (będąc w pierwszej linii) powinien (jeżeli to jest możliwe) wystawiać w wyskoku celem zabsorbowania bloku przeciwnika lub atakować, w przypadku jego braku

 

3. 2.Taktyka organizacji gry w obronie.

Działania obronne w piłce siatkowej obejmują:

A.   obronę nad siatką - czyli blok:

            1. blok pojedynczy

            2. blok grupowy:

                        - podwójny,

                        - potrójny,

B. obronę w polu, do której należy zaliczyć:

            B.1. obronę piłki atakowanej przez przeciwnika:

                        a) przebicie sytuacyjne,

                        b) atak w drugim uderzeniu,

                        c) atak w trzecim uderzeniu,

            B. 2. obronę pola w asekuracji własnego ataku,

            B. 3. przyjęcie zagrywki.

 

3.2.1. Systemy obrony

Jak wspomniano wcześniej w obronie udział biorą zawodnicy blokujący, bezpośredni asekurujący blok oraz zawodnicy broniący pola. Ten podział zadań stał się podstawą do opisu systemów gry w obronie. Jednym z podstawowych jest system 2;1;3. Gdzie pierwsza cyfra oznacza ilość blokujący, druga ilość zawodników bezpośrednio asekurujących blok oraz  trzecia cyfra oznacza ilość zawodników broniących pola gry. [ryc 15,16 ].W sytuacji, gdy wyprowadzenie ataku w I tempie nie następuje lub nie jest możliwe z powodu małej precyzji przyjęcia zagrywki, broniący przegrupowują się do innych wariantów, mając na uwadze realne możliwości przeciwnika. Za asekurację bloku w powyższym przypadku odpowiedzialni są wyznaczeni zawodnicy. Podczas akcji blokowania na skrzydle (dwublok) do asekuracji najczęściej wyznacza się jednego zawodnika.

Z powodów praktycznych  w systemie 2;1;3 wyróżniamy trzy warianty;

-          nieblokującym skrzydłem – wykonywana przez zawodnika linii ataku nie biorącego udziału w bloku;

-          środkiem obrony – wykonywana przez zawodnika środkowego linii obrony;

-          skrzydłami obrony – wykonywana przez zawodnika skrzydłowego linii obrony (tego po czyjej stronie przeciwnik przeprowadza atak);

-          obrona linią – jeżeli zespół rezygnuje ze stosowania asekuracji, to wykonuje obronę tylko przez odpowiednie ustawienie się w głębi pola gry. Taką obronę określa się jako „obronę linią”,

Obrońcy ustawieni są na łuku w stosunku do miejsca ataku, z uwzględnieniem najbardziej zagrożonych miejsc i kierunków. Ten sposób obrony stosowany jest szczególnie przez zespoły zaawansowane i przeciwko jednostronnemu atakowi, wykonywanemu zbiciem dynamicznym. W zależności od liczby blokujących w obronie tej bierze udział 3 lub 4 zawodników.

-          mieszana (kombinowana) – wykonywana przez dwóch zawodników, np. nieblokującego i skrzydłowego obrony

 

Stosowanie wybranego systemu jest indywidualna sprawą każdego zespołu. Dobrze jest, gdy zawodnicy potrafią zastosować każdy z systemów. Zdecydowanie poprawia to skuteczność w grze obronnej.

Miejsce, w którym powinien być ustawiony zawodnik asekurujący jest z reguły to samo w różnych systemach, lecz bronione jest przez innego zawodnika w zależności od obranego systemu. W przypadku, gdy wystawiający jest zawodnikiem linii obrony, najczęściej właśnie jego zadaniem jest asekurowanie bloku. Zaletą tego sposobu jest niewielka odległość miejsca asekuracji od optymalnego miejsca do wystawienia piłki do ataku. Można się zastanawiać czy warto poświęcać wystawiającego do wykonania asekuracji. Konieczne jest w tym przypadku analiza plusów i minusów tego ustawienia. W naszej ocenie zdecydowanie więcej jest plusów.

 

Przedstawiamy argumenty na obronę postawionej tezy:

1.       bliskość miejsca asekuracji z miejscem optymalnym do wystawienia piłki do ataku,

2.       sytuacje, w których przeciwnik wykonuje kiwnięcie jest zdecydowanie mniej od prób zbicia dynamicznego,

3.       stwarza się możliwość wystawienia z pierwszej piłki, czyli ataku w drugim uderzeniu,

4.       ustawienie wystawiającego do obrony zbicia dynamicznego wyłącza go z pełnienia swoich podstawowych czynności czyli wystawienia obronionej piłki,

5.       parametry fizyczne i motoryczne wystawiającego są korzystniejsze do wykonania tego rodzaju zagrania niż atakujących,

6.       w sytuacjach, gdy przebijanie piłki za blok nie przynosi planowanych efektów (skuteczna asekuracja), z tego rodzaju zagrania przeciwnik rezygnuje.

 

Częstym dylematem dla asekurujących blok jest zajęcie właściwego miejsca na boisku. Piłka kiwana, zawsze będzie kierowana w duży obszar boiska za blokiem natomiast odbita od bloku może upaść także poza boisko. Jakie miejsce zająć, aby w obu przypadkach skutecznie ją obronić?

Uważna obserwacja końcowej fazy ataku (szczególnie sposobu prowadzenia ręki przez atakującego) i w odpowiedzi właściwa korekta ustawienia podnosi skuteczność asekuracji. Wydaje się, że najlepszym miejscem jest okolica 3-4go metra za środkowym w bloku grupowym. Miejsce to daje zawodnikowi poczucie bezpieczeństwa przy silnym, dynamicznym ataku przeciwnika (zasłania przed silnym atakiem w głowę) i pozwala na bezpieczną i dokładną obserwację ruchów atakującego w celu uprzedzenia planowanego jego zagrania. Jest jednocześnie optymalnie oddalone od każdego punktu bronionego boiska przez asekurującego. Pozwala również w przypadku dziury w bloku na zasłonięcie rękoma głowy i podjęcie próby podbicia atakowanej poprzez dziurę piłki ciałem (nie każdy zawodnik asekurujący odważy się na takie zagranie).

Właściwe ustawienie, duża sprawność ogólna i wysoki poziom wyszkolenia zawodników powinny umożliwić obronę piłek zbijanych z pominięciem bloku, odbitych po bloku czy ewentualnie kiwanych.

Trenerzy organizując obronę muszą pamiętać o starej prawdzie, która głosi „kto chce obronić wszystko – zazwyczaj broni bardzo mało”, z tego powodu należy zdecydować się na obronę sytuacji najczęściej mających miejsce podczas gry.